هنرمندان - منیر شاهرودی فرمانفرمائیان

منیر شاهرودی فرمانفرمائیان

(زاده 1301)
محدوده فعالیت :

منیر فرمانفرمائیان در سال ۱۳۰۱ در شهر قزوین زاده شد. درهشت سالگی به همراه پدرش که به نمایندگی مجلس شورای ملی رسیده بود به تهران آمد. سرگرمی پدر «طراحی فرش» و اداره یک «کارگاه قالیبافی» بود. منیر از کودکی به نقاشی گل علاقه‌مند بود. او از سال ۱۳۲۳ (خورشیدی) تا ۱۳۲۵ (خورشیدی) در دانشکده هنرهای زیبای تهران تحصیل کرد.

در همین سال‌ها یک تاریخ هنرنویس و باستان‌شناس آمریکایی توجه او را به خطوط و نقاشی‌های زیبا و ساده اشیای باستانی جلب کرد. پس از مدت کوتاهی تصمیم گرفت به پاریس برود. اما آشنایی با دوستانی از جمله منوچهر یکتایی نقاش و شاعر که بعدها با او ازدواج کرد مسیر زندگی او را عوض کرد. در جریان جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۴ (خورشیدی) با قایق بخاری از اروپا به نیویورک آمریکا رفت و از ۱۳۲۵ (خورشیدی) تا ۱۳۲۸ (خورشیدی) در مدرسه طراحی پارسونز در رشته تصویرسازی مُد و دانشگاه کرنل ۱۳۲۷ (خورشیدی) تا ۱۳۳۰ (خورشیدی) به تحصیل پرداخت.در میانه دهه ۱۳۳۰ (خورشیدی) به‌عنوان تصویرگر مُد برای نشریاتی چون تاون، کانتری، و گلامور طرح پوشاک می‌کشید و به‌عنوان گرافیست تجاری و طراح پوشاک برای فروشگاه‌های بزرگ کار می‌کرد. او در هنگام زندگی در آمریکا با هنرمندان بسیاری مانند میلتون آوری، بارنت نیومن، لویز نویلسون، لری ریورز، فرانک استلا، و اندی وارهول همکار و با ویلم دکونینگ و جکسون پولاک آشنا شد. در همین زمان اندی وارهول را ملاقات کرد. دوستی و همکاری او با اندی وارهول ادامه یافت و بعدها، وارهول یکی از تابلوهای سیلک اسکرین مجموعه مریلین مونرو را به منیر هدیه کرد.

منیر فرمانفرمائیان پس از جدایی از منوچهر یکتایی نقاش و شاعر معاصر، با ابوالبشر فرمانفرمائیان، دانشجوی حقوق دانشگاه کلمبیا ازدواج کرد و نام خانوادگی او را به‌عنوان نام هنری خود برگزید. منیر فرمانفرماییان و منوچهر یکتایی یک دختر به نام «نیما یکتایی فرمانفرماییان» دارند. منیر و ابوالبشر فرمانفرماییان هم دختری به نام «زهرا» دارند. منیر پس از ۱۳ سال در ۱۳۳۶ به ایران بازگشت. برخی از آثار او در دوسالانه ونیز، ۱۹۵۸ میلادی به نمایش درآمد. یک نقاشی انتزاعی از او که در نخستین دوسالانه تهران در سال ۱۳۳۷ (خورشیدی) به نمایش درآمد، مدال طلا را برای او به ارمغان آورد. در دو دهه بعد از ازدواج، سفرهای بسیاری به جاهای گوناگون ایران کرد و در همین سفرها با فرهنگ و هنر بومی و سنتی ایران آشنا شد. این سفرها همچنین سبب شد او مجموعه‌ای بیش از ۶۰ نقاشی قهوه‌خانه‌ای، بیش از هزاران قطعه نقاشی پشت شیشه، انبوهی از جواهرات نقره‌ای ترکمن‌ها، شماری دَر، قاب‌های پنجره و پانل‌های دیواری نقاشی‌شده گردآوری کند. در چهارمین دوسالانه تهران در سال ۱۳۴۳ خورشیدی، بار دیگر یک نقاشی انتزاعی از او به تماشا درآمد و با همان اثر در دوسالانه ونیز آن سال نیز شرکت کرد. سال بعد، در «نمایشگاه پاله دو کنگره» در مونت‌کارلو شرکت کرد و نمایشگاهی به همراه پرویز تناولی در «انجمن فرهنگی ایران و ایتالیا» برپا کرد. در سال ۱۳۴۵ (خورشیدی) در پنجمین دوسالانه تهران، یکی از نقاشی‌های پشت شیشه‌اش به نمایش درآمد.
منیر در اواخر دهه ۱۳۴۰ (خورشیدی) خورشیدی، به سبک ویژه خودش رسید که ترکیب روش‌های قدیمی نقاشی پشت شیشه، آینه‌کاری، خاتم‌کاری، هندسه اسلامی، و طراحی معمارانه بود. تا پیش از منیر کسی این نمونه کار را به‌عنوان اثر هنری مستقل ارائه نکرده بود. سبک هنر او، از پیوندهای قوی و عمیق با کشورش و کارآموزی در نیویورک پدید آمده‌است. در این سال‌ها منیر چند اثر آینه‌کاری برای اماکن عمومی ساخت. نمونه این آثار «پانل‌هایی بزرگ برای هتل لاله»، «دو آینه بزرگ برای فرهنگ‌سرای نیاوران»، «یک پانل اتاق خواب در کاخ نیاوران»، «یک مجسمه برای باغ موزه فرش ایران» و آثاری برای خانه‌های شخصی هستند.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، خانه و بسیاری از آثارش مصادره شد، ناگزیر بار دیگر برای ۲۶ سال راهی نیویورک شد. او در این مدت، به تکه‌چسبانی و طراحی فرش و پارچه پرداخت. در سال ۱۳۸۳ خورشیدی با بازگشت دوباره به ایران، کارگاه هنری خودش را گشود و بر روی آثاری که در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی ارائه داده بود، متمرکز شد. برای نخستین‌بار پس از انقلاب، اثر حجمی از منیر فرمانفرمائیان با عنوان «آب روشنایی است» در «نمایشگاه باغ ایرانی» به نمایش درآمد. در سال ۱۳۹۴ (خورشیدی)، فرمانفرمائیان نخستین هنرمند ایرانی شد که آثارش در یک نمایشگاه انفرادی در موزه گوگنهایم نیویورک به نمایش درآمد. در ۲۴ آذر ۱۳۹۶ تالار دائمی منیر فرمانفرمائیان در باغ موزه نگارستان گشایش بافت.
منیر بدون شک هندسه‌گراترین هنرمند دوران امروز ایران است که مجموعه آثارش در بیش از نیم سده، پیوسته میان اشکال منظم و ریتمیک هنرهای سنتی و رویکردهای انتزاعی مدرنیستی سیر کرده‌است.هنر او در نگاه اول بر دو اصل نقوش تزئینی و آینه استوار است. او این اصول را از هنرهای سنتی و صنایع ظرف‌های ایرانی برگرفته و به هنر آینه‌کاری وام‌دار است؛ ولی در نگاهی عمیق‌تر می‌توان به این موضوع پی برد که جوهر درونی هنر منیر هندسه و نه تزئینات و آینه است. او هنگامی که به عنوان هنرمند از آثارش صحبت می‌کند بیش از هرچیز به پیچیدگی‌های هندسی در کارش اشاره می‌کند: "هندسه مرا به زادگاهم برگرداند، به مربع، مثلث و دایره، به مشاهدات کودکی من از تجربه حضور در میان زیبایی برآمده از این مرز و بوم. همه چیز برایم معنای تازه‌ای یافت؛ مکعب، استوانه و منشور."

منیر فرمانفرمائیان در ۳۱ فروردین ۱۳۹۸ (خورشیدی) به دلیل کهولت سن در منزل شخصی خود به مرگ طبیعی درگذشت. پیکر او ظهر روز یکشنبه ۱ اردیبهشت ۱۳۹۸ بر طبق وصیتش در قطعه هنرمندانِ بهشت فاطمه شهر قزوین و در جمع نزدیکانش به خاک سپرده شد.