سرویس‌های خبری
هنرمندان - منوچهر معتبر
منوچهر معتبر

منوچهر معتبر


(زاده 1315)
محدوده فعالیت :

منوچهر معتبر، سال ۱۳۱۵ در شیراز متولد شد. دبستان و متوسطه را در زادگاهش سپری کرد و در همین دوران به وسیله ناصر نمازی که از شاگردان کمال الملک و معلم هنر معتبر بوده است، با نقاشی آشنا می شود. همچنین از آموزش های صدرالدین شایسته شیرازی نیز بهره می برد تا این که درسال ۱۳۳۵ در کنکور ورودی دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز و در رشته زبان و ادبیات انگلیسی شرکت می کند. ولی میل به ادامه راه نقاشی او را از ادامه این رشته بازمی دارد و معتبر جوان را راهی تهران می کند تا در رشته نقاشی دانشکده هنرهای زیبا ادامه تحصیل دهد.اما او که نیاز به آموختن را بیش از نیاز به تحصیلات آکادمیک برای پیشرفت در هنر نقاشی ضروری می دانست، سال ۱۳۵۰ برای ادامه تحصیل به امریکا رفت و در نیویورک در کلاس های نقاشی انجمن هنری دانشجویان ثبت نام کرد.

معتبر سال ۱۳۵۱ به تهران بازگشت و نمایشگاهی در گالری سیحون برپا کرد.. سال ۱۳۵۶ دوباره به امریکا رفت و در دوره ای دیگر از کلاس های همان انجمن ثبت نام کرد. در سومین سفر خود به امریکا در سال۱۳۵۷در رشته آموزش هنر دانشگاه ایندیانا مشغول به تحصیل شد اما این رشته را تمام نکرده، به ایران بازگشت. به این ترتیب او در سه دوره طراحی انجمن هنرجویان نیویورک شرکت کرد و فوق لیسانس آموزش هنر را در دانشگاه ایندیانا گذراند. پس از بازگشت به ایران به تدریس در هنرستان های هنرهای تجسمی و دانشگاه های هنری پرداخت. نخستین نمایشگاه انفرادی او همزمان با تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا برگزار شد.

در بازگشت، جنگ و اثرات آن ذهن و ضمیر معتبر را اشغال کرد و آثاری را به وجود آورد که نمایانگر نگاه او به دوران دفاع مقدس و عواقب جنگ است. علی اصغر قره باغی، منتقد، درباره آثار معتبر می گوید: «معتبر سعی می کند کارهایش تا حد ممکن شکل روایی نداشته باشد، اما از آنجا که تعبیر و تفسیر بخش تفکیک ناپذیری از طرح واره های اوست، هریک از طرح ها و فیگورهایش حامل نوعی احساس روایی پررمز و راز نیز هست... آدم هایی که تصویر می کند از توانایی دراماتیک برخوردارند.

هنگامی که مردم را تصویر می کند بر جدایی از مردم هم انگشت می گذارد و احساس تنهایی همچون سایه ای سنگین بر طرح هایش فرو می افتد. تماشاگر نمی داند با انسانی متفکر روبروست یا با انسانی مغموم و شکست خورده، در جهانی که هر ساعت هزاران انسان بر اثر حوادث سیاسی و اجتماعی یا جان خود را از دست می دهند و یا ناگزیر از تن دادن به غیبت و هجرت اند، نمایش ایماژهایی از این گونه حیرتی برنمی انگیزد. معتبر با گزینش رنگ سیاه مسلط بر نقاشی های خود و عدم حضور رنگ های دیگر، به شکلی نمادین بر این غیبت ها و هجرت ها تأکید می ورزد».

منوچهر معتبر را بسیاری با عنوان طراح می شناسند.خودش می گوید: «از سال اول دوم دانشکده هنرهای زیبا طراحی را به صورت خیلی جدی شروع کردم و تا امروز آن رادنبال می کنم. بر همین اساس است که بیشتر آثارم شامل طراحی است. در مدرسه نیویورک هم خیلی شیفته طراحی انسان بودم. این طراحی را در دانشکده و هنرستانها تعلیم دادم. من شیفته طراحی هستم. اما تکنیک طراحی را با نگاهی امروزی دنبال می کنم و تلاش کردم من هم راهی به یک طراحی نو و امروزی پیدا کنم. بر این اساس معتقدم کار هنری باید کار روز باشد به اضافه این که هنرمند باید پشت کار خودش حضور داشته باشد».

منوچهر معتبر درباره طراحی معتقد است: «طراحی خود یک هنر بی واسطه است که به تنهایی می تواند منظورش را بیان کند؛ در حقیقت طراحی تصویر کردن موضوعی است که می تواند جدا از نقاشی خودش را بفهماند. با این حال قره باغی درباره تکنیک معتبر در خلق اثر می گوید:«اسم طرح واره را بر آثار او گذاشته ام زیرا کارهایش نه نقاشی است و نه طراحی. ابزار کار او خط است، چیزی که در طبیعت وجود ندارد اما کهن ترین ابزار هنرهای تجسمی به شمار می رود.طراحی تعریف است و نقاشی توصیف. حضور رنگ در آثار معتبر به عنوان تمهیدی برای جذب مخاطب به فضای کارهایش تلقی می شود.او از رنگ برای پردازش حجم استفاده نمی کند».

محمد ابراهیم جعفری، از همکلاسی ها و دوستان معتبر نیز درباره او می گوید:«معتبر نخستین کسی بود که ما را متوجه این نکته کرد که می توان برای طراحی از آتلیه بیرون رفت و در کوچه و خیابان طراحی کرد». معتبر بیشتر از طراحی و خط استفاده می کند تا نقاشی و رنگ، از این رو بیشتر تعریف می کند تا توصیف. حضور گاهگاهی رنگ در نقاشی هایش به خاطر تأکید ورزیدن بر تیرگی ها و سیاهی ها است. او در اغلب آثارش برای بیان تصویر از خط و طراحی استفاده می کند. ...او احترام زیادی برای هنرمندان پیش از خود قائل است و به این نکته رسیده که هنرمند بدون شناخت گذشته راهی به سوی آینده نخواهد داشت. از سوی دیگر او به تأثیرپذیری از هنرمندان مختلف آگاه است و هرگز به وادی تقلید از آنها نیفتاده است. او برای خلق یک اثر از واقعیت بهره می گیرد اما آثارش واقع گرایانه نیست. او احساس رویارویی با واقعیت را در انسان برمی انگیزاند و در بیان واقعیت ها به شیوه ای شخصی دست یافته است.

به گفته قره باغی سکوتی یادمان گونه و سنگین در اغلب آثار او دیده می شود. این سکوت مثبت را تنها می توان در انزوا شنید. بیننده با تماشای آثارش احساس می کند به تماشای دور تسلسلی ایستاده که سراسر هیجان و دلهره است و بارقه هایی از امید در آن دیده می شود: «استاد بدون بهره گیری از رنگ اندیشه خود را بیان می کند و استفاده از رنگ های سیاه، سفید و خاکستری نقاشی های او را طراحی گونه نشان می دهد. کار معتبر با انسان معنا پیدا می کند. آناتومی انسان محور سوژه هایش است و نقاشی های او بدون امضا نیز قابل تشخیص است».

معتبر درباره شیوه کارش می گوید: «زمانی که دانشجوی دانشکده هنرهای زیبا بودم، پیش بینی نمی کردم به اینجا برسم. آن زمان مدرنیسم همه جا را گرفته بود و همه تلاش می کردند آثاری آوانگارد از خود به جای بگذارند. اما من تلاش کردم، از ابتدا آغاز کنم. رامبراند را بشناسم، طراحی و رنگ را و اساس کار را بشناسم. جو دانشکده هنرهای زیبا، امپرسیونیستی بود. همه به دنبال چیزهایی بودند که بعد از رنسانس باب شد.

استادمان علی محمد حیدریان بود و خیلی جدی به طراحی نگاه می کرد، خودش یکی از بهترین طراح ها و نقاش های روزگار ما است. اما جو عمومی جامعه هنری به گونه ای بود که به کار هنرمندان قرن بیستم بیشتر بها می دادند. موقعی که در دانشگاه درس می خواندم، تصمیم گرفتم خارج از دانشکده از مردم طرح بکشم. از اجتماع و رفت و آمد آدم ها. ۴۰ سال پیش کار کردن در اماکن عمومی در اتوبوس و پیاده رو جرأت می خواست. شنیده بودم در فرانسه طراحان همین کار را می کنند، می خواستم طراحی لحظه ای اجتماعی را در ایران رواج دهم». اکثر منتقدان هنری، نقش طراحی را در آثار معتبر بسیار قوی ارزیابی می کنند و معتقدند او از رنگ برای توصیف استفاده نمی کند و به فرم اهمیت زیادی می دهد.
معتبر یک نقاش را آدمی آرمان گرا می داند که تلاش می کند در رؤیاهایش دنیای آرمانی خود را بسازد. اما هم او می گوید، اتفاق هایی که هر روز برای ما می افتد چیزی جدا از جامعه نیست.

معتبر از شیفتگان رامبراند است و این شیفتگی در طراحی های او به خوبی نمایان است. او در جوانی بجز رامبراند شیفته طراحی ها و نقاشی های تولوز لوترک هم بوده است. منوچهر معتبر چهل سال پیش بساط نقاشی اش را به خیابان ها برد تا بتواند بی واسطه طراحی کند و به قول خودش با یک مداد و بدون بزک چهره آدم ها را بسازد.

صندلی از عناصر ثابت نقاشی های معتبر است. صندلی هایی بیشتر خالی که ذهن را وامی دارد به کسی که غایب است، بیندیشد. آیا قبلاً در اینجا بوده است، رفته است و دیگر بر نخواهد گشت یا خواهد آمد.

معتبر در سال ۱۳۶۴ برنده مدال و دیپلم افتخار از نمایشگاه نقاشان معاصر جهان در موناکو شد. تدریس در هنرستان هنرهای زیبای دختران، واحد هنر دانشگاه آزاد اسلامی و دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران از فعالیت های آموزشی این هنرمند به شمار می رود. مجموعه ای از آثار او که در خلال سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۸۳ خلق شده، از سوی نشر نظر منتشر شده است. سال ۱۳۸۰ نیز برنامه مروری بر آثار او به همت انجمن نقاشان در خانه هنرمندان برگزار شد.

معتبر علاوه بر اشتغال پیوسته به طراحی و خلق آثار متعدد، همان طور که عرصه آموزش این هنر را دنبال کرده، به مسائل پیرامونی آن نیز واقف است و موانع توسعه هنر و آموزش آن در ایران را مورد نقد و آسیب شناسی قرار می دهد: «این جا شناخت درستی از طراحی وجود ندارد. به جرأت می گویم ۹۰ درصد دانشجویان هنر، تاریخ هنر نخوانده اند، همان طور که جوانان در حوزه ادبیات می خواهند بدون درک حافظ و سعدی شعر نو بگویند. اصولاً نگاه مردم ما به هنر جدی نیست، همان طور که به دیگر مسائل پیرامونشان جدی نگاه نمی کنند. طراحی مثل برنامه ریزی است. برنامه ریزی برای سازماندهی عوامل صحنه یک تابلو. اما کسی به آن توجه نمی کند. سرمایه گذاری جدی در بخش آموزش از مهمترین مسائلی است که حتماً باید مورد توجه قرار گیرد؛ ضمن این که کتاب و مجلات بیشتری هم باید در اختیار دانشجویان هنر قرار گیرد؛ البته استفاده از استادان متخصص و آگاه به جدیدترین متد آموزش هنر در دنیا برای آموزش مستمر دانشجویان از دیگر مسائلی است که حتماً باید به آن توجه ویژه ای داشت.

با وجود این که هنرمندان جوان ما دارای استعداد زیادی هستند ولی مطالعات آنها در حوزه های تخصصی هنری بسیار کم است؛ این در حالی است که مسلماً بدون تلاش و شعور کافی نمی توان هنرمند شد!»

معتبر درباره تعارضی که بین هنر سنت گرا و مدرنیسم ایجاد شده می گوید: «ما نمی توانیم از سنت جدا شویم و در عین حال که در سنت هستیم با خلاقیت تمام نوآوری کنیم. اگر بتوانیم در این چارچوب نگاه تازه ای ارائه دهیم تعارض ها از بین می رود. ما در چیزی که هنر تجسمی خوانده می شود و زبان تصویری امروز جهان است، بیش از چند دهه تجربه نداریم. به هر حال آغاز این زبان از اروپا است. هنر ایران نظیر نقاشی ایرانی، مینیاتور و شمایل بیشتر جنبه تزیینی دارند تا جنبه آکادمیک مانند آنچه در اروپا با یک پشتوانه ۵۰۰ ساله همراه است. نقاشی مال اروپا است. آنچه در دانشکده هنرهای زیبا تدریس می شد و می شود، همان زبان تصویری جهانی است.

ما در نقاشی بدون آگاهی سعی می کنیم فقط تقلید کنیم، مثلاً کار پیکاسو را می بینیم بعد می خواهیم مثل او کار کنیم در حالی که به تجربیات و سوابق هنری که هنرمندی مانند پیکاسو پشت سر گذاشته توجهی نمی کنیم.
او همچنین عوامل پیرامونی و اجتماعی و سیاسی را در شکل گیری جریان های هنری بسیار مؤثر می داند و معتقد است: «تلاطم های سیاسی و اجتماعی کشوراز صدر مشروطه تاکنون به عنوان مانعی در برابر هنرمندان ایرانی عمل کرده و بسیاری را به ورطه هنر تزیینی سوق داده است. هنرمند تزیینی به دلیل آن که آثارش عاری از نگرش عمیق ذهنی است، نمی تواند مخاطب را با خود همراه سازد. از سوی دیگر دسته ای از هنرمندان که از ارائه آثار تزیینی اجتناب می کنند. هنرمند برای خلق اثر هنری نیازمند جهان بینی فردی است و باید از دریچه خرد شخصی به بررسی و تحلیل مسائل و جریان های جامعه پیرامون خود بپردازد. این شیوه برخورد هنری از زمان وقوع مدرنیته در جهان پی ریزی شده است و آثار مهمی همانند چهره نگاری مونالیزا بر همین پایه نقاشی شده اند. هنرمند برای خلق اثر هنری بایداز آزادی بیان برخوردار باشد تا بتواند با استفاده از دریچه ذهنی خود، محیط پیرامونش را منعکس کند».

بی شک نام منوچهر معتبر در نقاشی معاصر ایران، نامی مانا و ماندگار است، نامی که به طراحی این دوران اعتبار می بخشد و از اعتبار طراحی سخن می گوید.مراسمی که در آن کسانی درباره معتبر سخن گفتند و اهمیت و ویژگی های هنر او را بازخوانی کردند. آنانی که با نقاشی معاصر ایران سروکاری هرچند مختصر داشته باشند، نام منوچهر معتبر را به اعتبار طراحی های ماندگار او به خاطر می آورند و آنانی که آشنایی نزدیک تری با جریان نقاشی معاصر ایران پیدا کرده اند، بر اثرگذاری او در این جریان صحه می گذارند.






کلیه حقوق این سایت برای تجسمی آنلاین محفوظ است
با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شماره 85173
نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع است
Copyright © 2019 www.‎TajasomiOnline.ir‎, All rights reserved.
Powered by www.dorweb.ir